Ibilbidea
Hiru motor erradial, 780 hp bakoitzak
Burgosko aerodromotik, Kondor legioaren bonbaketarien basetik, irten zen eta bakarrik egin zuen hegan, borroka hegazkinen babes barik.
Ojiba
Espoletaren kokagunea
Gurpil erretraktilak
Egoera horretan, euskal tropei herritar asko batu zitzaizkien atzera egitean, Gipuzkoako Frontera ihes egiteko. Gernika, nazionalen lerroetatik 25 bat kilometrora, Frontearen eta Bilbo defendatzeko hesiaren arteko lotune garrantzitsua zen.
Fronteko lerroa
Gernika, 1937ko apirilak 26
Garraio zibilerako diseinatu zuten, eta, ondoren, errekonozimendu eta bonbardaketa hegazkin bezala erabiltzeko egokitu zuten.
Gezi Beltzak
Nazioarteko oihartzuna
Gernikatik Bilbo erori zen arte
Hegats egonkortzaileak
HASIERA
Gernika, 1937ko aprilak 26
HELBURU MILITARRA?
NOLAKOA IZAN ZEN BONBARDAKETA?
ONDORIOAK
Nazioarketo oihartzuna
GEORGE STEER
FRANKISTEN PROPAGANDA
PICASSOREN KOADROA
Gernikatik Bilbo erori zen arte
Kredituak
KREDITUAK
Luzera
1,108 m
Bario bioxidoa eta manganesoa zuten bi hodi eta bolbora beltzezko orea zuten barruan.
90.grados-ek eitb.eus-entzat ekoitzia
Tripulazioa: 5 edo 6
Hirigunean hainbeste lehergailu bota zituztenez, ke handia sortu zen eta azken Ju-52ak itsu-itsuan aritu ziren bonbak jaurtitzen. Horrek suntsipena handitu zuen.
250 KG-KO BONBA
12,7 mm-ko metrailadorea
Bi aldiz pasatu zen oso altuera txikian eta 50 kg-ko hamabi bonba bota zituen. Horietako batzuek San Joan eliza eta egungo Carlos Gangoiti kalea jo zituzten.
Nafarroako Brigadak
110 kg lehergai zituen. Eraikinen egituretan kalteak egiteko erabiltzen zuten, gero bonba su-eragileak eragingarriagoak izan zitezen.
Alboko postuak7,7 mm-ko metrailadoreak defentsarako.
Gernika nazionalen esku erori ondoren, tinko egin zuten aurrera, Euzko Gudarosteak aurre egin arren. Borroka odoltsuak izan eta gero, ekainaren 19an, 2 hilabete eta 23 eguneko erasoaldiaren ostean, Nafarroako IV. Brigadako erreketeak Bilbon sartu ziren.
5.500 lagun zeuden Gernikan erroldatuta. Horietako batzuk Euzko Gudarostean baziharduten ere, Frontetik ihesean zetorren makina bat errefuxiatu zegoen hiribilduan; ondorioz, 7.500 bat biztanle zeuden orduan.
Gamir Ulibarri jeneralak esan zuenez, Euzko Gudarosteko 10.000 kide hil ziren Bilboren defentsan.
Behealdeko postua 12,7 mm-ko metrailadorea
Azoka eguna
Luzera
0,349 m
Gainera, azken orduan debekatu bazuten ere, inguruko jende asko astelehenetako ohiko azokara bertaratu zen.
Metrailatzeak
Bonbardaketa etengabearen ostean, eskolta osatzen zuten borroka hegazkinak hainbat aldiz pasatu ziren Gernika gainetik altuera txikian, bonbetatik ihesi ari zen jendea metrailadorez tirokatzeko.
19 hegazkinek 20 tona bonba bota zituzten. Horien laurden bat lehergailu su-eragileak ziren eta sutea sortu zuten.
Eskolta osatzen zuten hamar borroka hegazkinak bost Fiat CR-32 italiar eta bost Mesermitt BF-109 ziren, Kondor legioarenak.
Intxorta eta Elgetako sektoreak jausi eta gero, nazionalen tropek eremua inguratu zuten; hortaz, oso gutxi falta zen Eibar eta Durango har zitzaten.
Borroka hegazkin italiar eta alemanak zeramatzaten eskoltan.
IRUDI MINGARRIAEraikinen %70 suntsitu eta gero, Gernikak herri mamua zirudien.
(Sabino Arana Fundazioa)
Uztaia
Burdinazko
gerrikoa
Luzera
16,2 m
FIAT CR-32 “Txirri”
Borroka hegazkin hauetako batzuek herritarrak tirokatu zituzten, bonbetatik ihesi ari zirenean.
(Sabino Arana Fundazioa)
Arratsaldeko zazpi eta erdietan, sirena antiaereoen hotsa eten egin zen. Eraikin asko eta asko sutan zeuden, Ju-52 hegazkinek jaurtitako milaka bonba su-eragileen ondorioz.
Erasoak hiru ordu baino gehiago iraun zuen.
HELBURU MILITARRA?
Bermeora
Ezkien pasealekua
Hego luzera 21,2 m
Bilbora
Hiriguneak eta trenbidearekin paralelo zeuden kaleek jasan zituzten kalte handienak.
GEORGE STEER
Agirreren lagun kazetaria
HEINKEL HE-111
Gernikako bonbardaketaren berri berehala eman zuten mundu osoko egunkarietako lehen orrietan, egun horretan Bilbon zenbait berriemaile berezi baitzeuden, tartean George Steer The Times londrestarrarentzat eta The New York Times-entzat idazten zuen kazetaria.
Bi motordun bonbaketari aleman ertaina; Kondor legioak hauek erabiltzen zituen.
250 kg-ko 5 bonba edo 450 kg-ko torpedo bat eraman zezakeen.
Luzera
19,0 m
12 zilindroko bi motor,880 eta 1.000 hp bitartekoak
Steer 28 urteko hegoafrikarra euskal abertzaleen aldekoa zen, besteak beste, Agirre lehendakariaren laguna zelako. Gau horretan bertan, Gernikara joan zen eta bertan ikusi zuen suntsidurak erabat hunkitu zuen.
Gehienezko abiadura:
434 km/h
San Joan eliza
Gurutzaldi abiadura:
360 km/h
Jarraian, hiru Savoia-79 agertu ziren. Hegazkin italiarrok 3.800 m-ra pasatu ziren hiribilduaren gainetik, behin bakarrik, itsasotik iparraldetik hegoalderako bidean sartu ostean.
Sutea
Gehienezko abiadura:
290 km/h
[Documento PDF]
Primera crónica de Steer desde Gernika
Autonomia
1.600 km
ONDORIOAK
Gurutzaldi abiadura:
211 km/h
Tren geltokia
Autonomia:
915 km
Erasoa jo zutenean, gudarien hiru batailoi baino ez zeuden hiribilduan kantonatuta: Loiola, Santa Klara komentuan: Saseta, karmeldarren komentuan; eta Gernikako Arbola, institutuan.
Soriako aerodromotik, Aviazione Legionaria taldeko bonbaketarien basetik, abiatu ziren eta bakarrik egin zuten hegan, eskolta barik; hori dela eta, ibilbide seguruagoa hautatu zuten, errepublikanoen posizioetatik urrunago.
Nazionalen agintaritzak, atzealdeko posizioak bonbardatzeko estrategiari eutsita, hiribilduan erasoa jotzea erabaki zuen, Frontearen eta Bilbo babesteko gerrikoaren arteko komunikazioak suntsitzeko.
Komunikazio lotunea
Ordura arte egindako kalteak, handiak izanagatik, ez ziren katastrofikoak izan; izan ere, bonba puskatzaileak eta lehergarriak erabili zituzten, helburu jakinei, Oka ibaiaren gaineko zubiari berbarako, erasotzeko aproposak.
Bilboko suhiltzaileak heldu baziren ere, sua oso azkar zabaldu zen, batik bat erasoen osteko orduetan jo zuen haize gogorraren eraginez.
Aginduen arabera, Errenteriako zubia baino ez zuten deuseztatu behar bonbardaketan.
Tripulazioa: 5
FRANKISTEN PROPAGANDA
Errenteriako zubia
Hego luzera 29,25 m
Bonbardaketa ukatzen
Kondor legioak horrelako 90 hegazkin baino gehiago jaso zituen Gerra Zibilean.
Aurrealdea
7,9 mm-ko metrailadorea
Eraikin kaltetuak
Steerrek egindako kronikek nazioartean izan zuten oihartzunaren berri jasotakoan, frankisten propagandak agiri bat zabaldu zuen bonbardaketa izan zela ukatzeko. Hilaren 26an, euri asko egin zuenez, hegazkinek ezin izan zutela hegan egin esan zuten eta hiribilduari su eman izana errepublikanoei egotzi zieten.
Gainera, Espainian hegazkin alemanik bazegoela ere ezeztatu zuten agirian.
Eraikin deuseztatuak
Ordubete geroago, beste He-111 aleman batek zubiaren ingurua bonbardatu zuen bonba astunez, bost Fiat CR-32 borroka hegazkin italiarrek eskoltatuta.
Goialdeko postua
7,9 mm-ko metrailadorea
Bi motordun hegazkin aleman ertaina. “Arkatz hegalaria” eta “bakailaoa” esaten zioten.
Haizeak bonba su-eragileak (arin samarrak) barreiatu zituen eta horiek inguru handia hartu zuten.
JUNKERS JU-52
DORNIER DO-17
Hiru motordun bonbaketari alemana
Loiola batailoia
50 kg-ko 36 bonba jaurti zituzten eta, Aviazione Legionaria taldearen albistegiak jaso zuenez, helburua (Errenteriako zubia) ez zuten jo, atzetik sartzen zen haizearen erruz. Bonbetako batek bete-betean jo zuen Izquierda Republicana taldearen egoitza.
Bi motor:BMW VI lineala, 750 hp
Hiru motor BMW 132,660 hp-koak
Gurpil finkoak
Eraikinen ehuneko bat baino ez zen gelditu kalte barik, besteak beste, Batzar Etxea eta arma lantegiak.
Saseta batailoia
Abuztuan, Von Richtofen koronelak, Kondor legioaren agintariak, erasoa aitortu zuen baina haren nondik norakoak faltsutu egin zituen, Franco jeneralari bidalitako eskutitz batean. Bonbardatu zutenerako hiribildua sutan zegoela esan zuen.
150 m
Luzera
16,6 m
Gezi itxura osatuz egiten zuten hegaz eta horrela bata bestearen atzetik aritu ziren hiribildua osorik bonbardatzen.
PICASSOREN KOADROA
Errenteriako zubiaez zen kaltetu
"Guernica"
2.000 kg bonba garraia zitzakeen.
Ju-52ek osatutako hiru eskuadrilak Burgosetik irten ziren. Gasteiz parean, Lakuako aerodromoko borroka hegazkinak batu zitzaizkien, eskolta lanetan.
1.650 lagun hil ziren eta 800 zauritu, Euzko Jaurlaritzak hasiera batean zabaldu zituen datuen arabera. Gaur egun, benetan 250 lagun hil zirela esaten dute historialariek.
Gehienezko abiadura:
430 km/h
Biktimak
Gurutzaldi abiadura:
325 km/h
Tripulazioa: 3
Gernikako Arbola batailoia
Autonomia
1.000 km
Goialdeko postua
MG-15 7,9 mm-ko
metrailadorea
Alemaniak 1937ko martxoan bidali zituen lehenengoz modelo honetako hegazkinak, eta, guztira, nazionalek 16 hartu zituzten.
Balizko beste helburuetako batzuk hiribilduaren hegoaldean, industrialdean, zeuden lantegiak ziren.
Behealdeko postua
MG-15 7,9 mm-ko
metrailadorea
Picassok hilabetean bukatu zuen “Guernica”, baina, jendaurrean erakutsi zutenean, ez zuen arrakastarik izan. EErrepublikaren Gobernuko zein Agirrek bidalitako ordezkaritzako kideek kritikatu egin zuten artelana. Halaber, Parisko abangoardia artistikoaren gehiengoak ere ez zion arretarik eskaini.
Pertsona asko babeslekuetan hil ziren, batez ere Andra Marikoan. 40 gorpu baino gehiago atera zituzten bertatik.
Arma lantegia
Erakusketa bukatutakoan, Gobernuak ez zuen lanaren ardura hartu nahi izan, ordaindu bazuen ere, eta Errepublikarentzat dirua biltzeko xedez munduko hainbat hiritan erakustea erabaki zuen, egilearekin batera.
Frankistek “gorri separatistei” Gernika deuseztatu izana leporatzeak ordurako suminduta zegoen Picasso (egun batzuk lehenago haren jaioterria, Malaga, bonbardatu zuten) are gehiago aztoratu zuen. Hortaz, Parisko Nazioarteko Erakusketan Espainiak jarri behar zuen pabiloirako egiten ari zen mural handiaren gaia aldatu zuen.
Hego luzera 21,6 m
Aurrealdea7,7 mm-ko metrailadorea
Babeslekuak
Bonbak
Guztira, 18 tona bonba bota zituzten Gernikan. Gehienak Kondor legioaren Junker Ju-52 hegazkinek bota zituzten.
He-111 biak Burgosko aerodromotik, Kondor legioaren bonbaketarien basetik, irten ziren. Bigarrenari Fiat borroka hegazkinek osatutako eskolta bat batu zitzaion Frontetik gertu.
Goialdeko dorretxoa7,7 mm-ko metrailadorea
NOLAKOA IZAN ZEN BONBARDAKETA
Modelo batzuek 7,7 mm-ko metrailadore bat ere bazuten, behealdean.
Erasoa hasi zen
Arratsaldeko lau eta erdiak aldera, sirena antiaereoen hotsa entzuten hasi zen. Hegoaldetik zetorren Do-17 bi motordun hegazkin aleman bat hiribildua bonbardatzen hasi zen, mendebaldetik ekialdera.
50 KG-KO BONBA
23,5 kg lehergai zituen. Gernikan horrelako 260 bonba bota zituzten.
Arratsaldeko bostak inguruan, Heinkel-111 aleman bat agertu zen eta 250 kg-ko hainbat bonba jaurti zituen. Ez dago erabat ziur hegazkin honek zein bide egin zuen, Kondor legioaren albistegiak ez baitzuen horren berri eman.
Bombardero mediano bimotor de fabricación alemana, conocido como 'lápiz volador' o 'bacalao'.
Luzera
16,25 m
Arratsaldeko seiak aldera, bonbardaketaren aldirik gogorrena hasi zen. Une lasai batzuen ostean, alarma antiaereoen soinua entzun zen berriz, zeruertzean Ju-52 bonbaketariek osatutako hiru eskuadrila ikusten baitziren.
500 kg bonba garraia zitzakeen.
Gezi Beltzak
Brigada
Bonbardaketa nagusia
NafarroakoIV. Brigada
NafarroakoII. Brigada
NafarroakoI. Brigada
Hego luzera
18 m
Hiru motordun hegazkin bonbaketari italiarra; torpedoak ere jaurti zitzakeen.
Gehienezko abiadura:354 km/h
Goitik beherako abiadura:
550 km/h
Autonomia
1.000 km arma eta guzti 1.590 km arma barik
Fronteko lerroa
Luzera
1,704 m
Tropa frankistenkontrolpean
SAVOIA MARCHETTI SM79 'SPARVIERO'
Aluminio, termita eta beste konposatu batzuen hainbat nahasketaz osatzen zuten. Beste bonbek jotako eraikinetara bota zituzten, suteak pizteko.
Gernikako bonbardaketa
1 KG-KO BONBA SU-ERAGILEAK
Gurutzaldiabiadura:
211 km/h
Gehienezkoabiadura:
430 km/h
Gehienezkoabiadura:
434 km/h
Gehienezkoabiadura:
290 km/h
Gurutzaldiabiadura:
325 km/h
Goialdeko dorretxoaA7,7 mm-ko metrailadorea defentsarako
Aurrealdea7,7 mm-kometrailadorea mm
Gurutzaldiabiadura:
360 km/h
Aurrealdea7,7 mm-kometrailadorea
Goialdeko dorretxoa7,7 mm-kometrailadorea