Eusten, aldez edo moldez

“Pandemia honek aldatu egingo gaitu”. Azken ia urtebeteko mantra da. Eta askotan beste hamaika sinbolo eta lelo huts izan ditu lagun ezer esaten ez duen esaldi horrek, ostadarrak eta kapitalismo emozionalaz blaitutako mezuak berbarako, hala nola krisi guztiak aukera bat direla esaten dutenak. Aukera dira, bai, baina ez ezinbestean hobetzekoa; beherago jausteko, hondoa jotzeko aukera –arriskua, kondena– ere izan daitezke eta dira. Ostadarrek itsutu ez dituztenak ikusiko dute hori.

Orain arte bizitakoak erakutsi digunez, pandemiak txarrera aldatu du dena; jendea hil du, lehenik eta behin, eta ataka gaitzean jarri du ongizate estatua deritzon horren habe usteldu eta, kasuan-kasuan, utzietsiak. Sortzaileak eta horiei bide egiten dieten areto eta espazioak, hala nola museoak, liburu dendak, kontzertu aretoak eta zinemak, ere gogor jo ditu covid-19ak, berorien jarduna aldarazi du; ez hoberako, horien kasuan ere. Bezero-erabiltzaileen kopurua nabarmen jaitsi edo, kasu batzuetan, desagertu egin da, eta egokitu egin behar izan dira asko eta asko, bizirauteko.

Itziar Martija Bilbao Bizkaia Museoak erakundearen Hezkuntza teknikariak azaldu digunez, Euskal Museoko, Berreginen Museoko eta Mariaren Bihotza Plazako Aztarnategiko bisitarien kopurua “nabarmen” jaitsi da martxoaz geroztik.

“Ekainaren 3an ireki zituzten hiru ekipamenduak, eta, berriz ireki ondoren, edukiera oso mugatuta egon da”, esan du Martijak. “Eta ez da ahaztu behar Euskal Museoan ere ez dugula ia turistarik jaso, eta publikoaren zati handi bat izaten da, batez ere udako hilabeteetan”.

Katakrak Iruñeko espazioa (liburu denda, argitaletxea, kantina eta aurkezpen eta hitzaldietarako tokia biltzen ditu) ere gogor jo du covid-19ak. Hedoi Etxarte bertako kideak azaldu digunez, “lantaldea asko murriztu dugu. Gure proiektuak badu adar bat ostalaritzakoa, izugarri murriztu dena. Liburu dendan ere lantaldea moldatu dugu: langile guztiak erregulazio espedientean gaude”.

Iruñeko gunean, nolanahi den, bada itxaropenerako izpirik, herri elkartasunari esker. “Bazkide kanpaina bat martxan jarri genuen; orain 350 bazkidetik gora dauzkagu, ezinbestekoak dira”, zehaztu digu Etxartek.

Halaber, kopuruak ez ezik, kultura espazioetako bisitarien profilak ere aldatu ditu pandemiak. Itziar Martija museo teknikariak azaldu digunez, “pandemiaren aurretik, urtean 200 talde baino gehiago jasotzen genituen museo bakoitzean, baina 2020an ez ditugu kopuru horiek lortu, ezta urrutitik ere”.

“Orain arte, gure indarra hezkuntza programak ziren, batez ere eskoletakoak, eta Euskal Museoan udako denboraldia, Erraldoien erakusketarekin, bereziki Aste Nagusiko egunetan. Aurten, erakusketa Museoan egon den arren eta bisitatzera jende asko hurbildu den arren, kopurua aurreko urteetakoa baino askoz txikiagoa izan da”, gaineratu du.

Eta kopuruez gain, nolakotasunean ere agerikoa izan da aldea, esan bezala. Etxarteren esanetan, irakurleen ohiturak aldatu egin dira: “Irakurtzen zuen jendeak gehiago irakurtzen du, eta irakurtzen ez zuen jendea irakurtzen hasi da. Argazki orokorra, gizartearena, oso beltza da. Baina liburuei dagokienez ez da une txarra, 2006-2008ko krisian bezala. Interesgune guztiak indartu dira, saiakera gehixeago, logikoki, berotze efektuari, pandemiei eta ekologiari buruzkoak bereziki”.

Gerora begira, sormenak eta zientziek mundua ulertzeko eskaintzen diguten makulu horretan bermatzeko deia berretsi du Martijak, Bilbao Bizkaia Museoak erakundetik: “Kultura segurua dela esango nieke herritarrei. Bi museoetan eta aztarnategian, pandemiaren aurkako higiene eta segurtasun neurri guztiak hitzez hitz jarraitzen dira”.

“Euskal Museoa ardatz hartuta, jendea honaino hurbiltzera animatuko genuke, uste baitugu museo honek, bereziki, aukera paregabea eskaintzen digula geure buruari buruz hausnartzeko, gure iraganari buruz, nolakoak garen eta zergatik garen horrelakoak, zerk ekarri gaituen honaino. Eta horretaz guztiaz hausnartzea garrantzitsua iruditzen zaigu gure etorkizunari aurre egiteko, eta are gehiago garai hauetan”, gehitu du Martijak.

Jakina da benetako bizitza ez dela pelikula txarretakoa bezalakoa izaten, eta zinema aretoak argi ikusten ari dira hori. Filmetakoa bezalako azken orduko heroi salbatzaile baten faltan, zinema aretoak itolarrian daude, EZAE Euskadiko Zine Aretoen Elkarteak emandako datuen arabera

Iaz % 66 baino gehiago jaitsi zen Hego Euskal Herrian zinemara joan ziren pertsonen kopurua, eta horrek beherakada nabarmena eragin zuen kontuetan. 2019an, 28,4 milioi euro fakturatu zituzten zinemok; iaz, aldiz, 9,6 milioi euro, EZAEren arabera.

Horren aurrean, laguntza zuzenak eskatzen dituzte zinema aretoen jabeek; izan ere, ordutegiak mugatzeak eta orain tabernak itxi beharrak “egoera latzean utzi ditu zinema asko, eta horietako batzuek dagoeneko ateak itxi dituzte”.

Zuzeneko musika da gure hezkuntza kulturalaren beste zutabeetako bat, eta berorren zimenduak ere dardaraka ari dira, pandemiaren indar zentrifugoaren ondorioz. Euskal Herriko kontzertu areto asko “muturreko egoeran” daudela esan digu Arkaitz Villar Kultura Live elkarteko koordinatzaile eta Musika Bulegoko langileak.

Larritasuna zenbakitan adierazi badaiteke, horrelako zerbait izango litzateke horren definizioa: “Sarreren % 80tik gora saltzen dituztenean hasten da bilakatzen kontzertu bat ekonomikoki jasangarri. Gaur egun, segurtasun neurriak betetzeko, % 30eko aforoarekin antolatzen ari gara”. Hots, laguntza publikorik gabe, ezinezkoa da areto pribatu batean kontzertu bat antolatzea.

Nolanahi den, bizirauteko premiazko borroka larri horrez gain, etorkizunak ere kezkatzen du sektorea. “Kontzertu aretoen zirkuitua epe luzera begira babestea da gure helburua batez ere. Kontzertu aretoak dira talde ezagunak publikora gerturatzen dituztenak, eta talde hasi berriei bidea irekitzen dietenak. Auzo, herri eta hirietako giza baloreak, kulturalak eta ekonomikoak bultzatzen dituzte, eta ezinbestekoak dira gure kultur ekosisteman. Momentuko laguntzez gain, epe luzera begira dauden laguntzen beharra dago”, dio Villarrek.

Horren harian, kontzertu aretoak “kultur jarduera” gisa jotzeko borroka betean ari da Kultura Live. “Hala onartu behar gaituzte”, dio Villarrek, “eta, ondorioz, ezinbestekoa da gune hauek babesteko plan bat”.

Egoera aldakor eta ilunean, eragileak nola edo hala ari dira kultura bideratzen, nork bere burua eta mundua ulertzeko tresnak herritarron eskura jartzen, oroz gainetik. Horrela aldatuko ahal gara, oraingoan, hoberako.