Jon Maia: "Kantua oso esker onekoa da, asko ematen dizu bueltan"

Hogeita hamar urte dira Fermin Muguruza musikariak Jon Maia bertsolari gaztea, artean 18 urte zituela, konbentzitu zuela Negu Gorriaken bigarren diskorako, "Gure jarrera" gogoangarrirako, hitzak idatz zitzan. Gonbidapen horretatik etorri ziren "Lehenbiziko bala" eta "Gora herria" kantu mitikoen hitzak, berbarako. Eta gonbidapen horrek, erronka horrek, zabaldu zion, halaber, Jon Maiari gerora emari ugaria, 160 kantatik gorako zerrenda, ekarri duen abesti-idazle ibilbidea.

Denetariko melodia eta metrikatan zehar abiatu da Maia hiru hamarkada hauetan kantua biribiltzeko deman, erritmo eta soinu orotan: Zaldibobo, Gari, Bizkar Hezurra, Def Con Dos, Gozategi, Imuntzo eta Beloki, Anari, Soziedad Alkoholika, Benito Lertxundi, Pirritx eta Porrotx, Esne Beltza, Kepa Junkera, Thierry Biscary, Kai Nakai… Ezin askotarikoagoa.

Horregatik, "Kantu bat gara" disko-liburua (Elkar, 2021) argitaratu du orain, Pello Ramirez, Gorka Hermosa, Nacho Soto eta Ander Zulaika musikariek moldatutako hamabost kanturen bertsioak eta kantuei eta kantugintzan egindako ibilbideari buruz idatziriko testu jakingarri eta hunkigarriak jasotzen dituen lana, Maite Mutuberriaren ilustrazio ederrek apaindua.

Lan horretaz eta kantuak egiteko moduaz hitz egin dugu Jon Maiarekin, zer ukiezin ("kantu bat ezin da lotu, ez kaiolatu, ez zapaldu, ez erre, ez birrindu, ez zatitu, ez banandu, ez urtu, ez lehertu", dio Maiak liburuan) baina ia garaitezinak ("Kantu bat hiltzeko modu bakarra dago. Bakarra", dio gero), sortzeko eraz.

Zein hausnarketa edo bulkada da "Kantu bat gara" lanaren jatorria? Zergatik bildu urte hauetan guztietan kantuetarako egindako hitzak orain eta zergatik disko-liburu formatuan?

Nere kantuak ez dira poema edo testu argitaratuak, norbaiti gustatu eta kantu bihurtuak. Denak enkarguz eginikoak dira.

30 urtean hainbat diskotan sakabanatuta daudenez, aspaldi nuen buruan nonbait bilduta eta forma bat emanda argitaratzea. Aurten, 30 urte dira Negu Gorriaki lehen kantak idatzi nizkiola, eta aitzakia horrekin animatu naiz.

Bestalde, ez nuen dena bere horretan berrargitaratu nahi, eta talde bat osatu dut eta kantu hautaketa baten bertsioak egin ditugu, kantuak eraberrituz eta nortasun berria emanez. Uste dut musikalki balore handiko lana egin dugula.

Liburua kantuaren inguruko hausnarketa eta iruzkin oparoz blai dago. Zer da zuretzat kantua? Zer ahalmen aitortzen diozu kantuari?

Kantua gizakiak sortu duen formatu liluragarria da. Auskalo noizkoa, milaka eta milaka urte ditu eta gaur egun oraindik ere erabat indarrean dago. Ez du euskarririk ere behar, transmisio botere harrigarria du, belaunaldiz belaunaldi, gogorik gogo…

Funtzio asko betetzen ditu: dantzan jar gaitzake, mezuak zabaldu, nazioak ordezkatu, jendea despeditu, adierazi, proiektatu… Euskal Herriaren esentzia ere kantu bat dela esango nuke, forma juridiko edo administratibo bat baino gehiago.

Entzule gisa, zein letragile dituzu eredu? Zein kanturen hitzek eraman zaituzte egungo zure idazkerara?

Asko ditut. Oso letrazalea naiz, musikari dagokionez. Nere letragile kuttunen artean Franco Battiato, Xabier Lete, Javier Krahe, Andres Calamaro, Silvio Rodriguez, Benito Lertxundi, Anari, Harkaitz Cano, Atxaga eta abar daude…

Zertan aldatu da paperaren (edo ordenagailuaren) aurrean hitz batzuk idaztera esertzen den Jon Maia langintza horretan, 18 urterekin Fermin Muguruzaren sukaldean zegoenetik oraintsu "Akelarre" pelikulako hitzak egin zenituen arte?

Zalantzarik gabe, ofizioa hartzen duzu letragintzan, melodien irakurketan, abeslariekin bat egiteko psikologian… Bizitzaren esperientziak ere gehiago dira, nortasunaren aldaerak, aita izatea…

Mundua ere asko aldatu da ordutik, Euskal Herria… Eta gaiak eta joerak ere aldatu egiten dira horrekin batera, beste unibertso imajinario bat duzu…

Beste musikari batek egindako musikaren gainean hitzak sortzean, norentzat idazten da? Norberarentzat? Artista horrentzat? Publikoarentzat (zer publikorentzat)?

Bien arteko hibrido bat izan behar du. Nik idazten dut, baina bere ahotik irten behar du, bera eroso sentitu behar da, bat egin behar du mezuarekin eta formarekin. Ariketa interesgarria da, elkarlan intimo bat.

'Kantu bat gara'

Nolakoa izaten da praktikan artista-idazleen arteko lankidetza, elkarrekiko "bidaia", hori?

Bi era nagusi daude; beraiek musika pasatzea da nagusia. Bestea, beraiek zure testuaren gainean inspiratu eta konposatzea.

Musika jasotzen dudanean, saiatzen naiz melodia horretan barneratzen eta behar duen hori aurkitzen: tonua, irudiak, paisaiak, hitzak, fonetika… Errekurtso guztiak kantuaren zerbitzura jartzen ditut.

Zerk asetzen zaitu sortzaile gisa, kantu bat askatzen duzunean? Zer opa izaten diozu zuk idatzitako kantu bakoitzari?

Ilusio handia egiten du zure kantuekin topatzen zarenean, lagun zahar bat aurkitzea bezala da, tabernetan, jaietan, autobusean, supermerkatuetan. Edo zure kantuak milaka pertsonaren sentimendua ordezkatzen duela ikusten duzunean, edo jendeak kontatzen dizkizun istorio pertsonalekin zure kantuarekin erlazionatuta…

Kantua oso esker onekoa da, asko ematen dizu bueltan. Ez beti, baina ematen dizunean… Izugarria da.

Biolontxeloz, akordeoiz eta teklatuz lagundu dituzu zure hainbat kantutako hitzak, diskoan bildutako bertsioetan. Zergatik moldatu dituzue gisa horretara?

Lagunekin nahi nuen egin, eta musikari hauek lagunak ditut. Bestalde, sonoritate hori bilatzen nuen, oso gustuko instrumentuak ditut.

Uste dut nortasun handiko taldea dela, eta, noski, goi mailakoa. Oso musikari onak dira, nortasun eta gaitasun tekniko handikoak. Niretzat luxu bat da.

Eta Soziedad Alkoholikaren "Pauso bat" edo Negu Gorriaken "Lehenbiziko bala" instrumentu horiekin entzutea ere izugarria da.

Soziedad Alkoholikatik Pirritx eta Porrotxeraino hartzen dute diskoko kantuek, eta Asier Etxeandiatik Aire Ahizpetaraino kolaboratzaileen zerrendak. Zergatik aukeratu dituzu kantu horiek beroriek eta kolaboratzaile horiek?

Denetarik egotea nahi nuen, egin dudan barietate horren guztiaren erakusgarri. Asier Etxeandiatik Xabier Amurizaraino, hori da gustatzen zaidan Euskal Herria. Eta denak euskaraz.

Lan hau zuzenean aurkeztuko duzu?

Zuzeneko asko ari dira ateratzen. Lehenengoak abenduaren 29an Victoria Eugenian; urtarrilaren 6an Arriaga antzokian eta urtarrilaren 7an Zumaian izango dira. Eta gehiago datoz segidan.

Lehenengo bietan gonbidatu batzuk egongo dira, bereziak izango dira. Besteetan, guk geuk egingo dugu.